Mijn lange uitgeschreven stuk voor het NNV-symposium heeft geleid tot waardering en kritiek. What’s new :)
Vooral op de blog van Bart Verheggen heerst (weer) veel verontwaardiging, met name over grafiek 5 uit mijn uitgeschreven presentatie. Ik heb Spencer en Christy een mail gestuurd met de kritiek en zal hier later over berichten. [Update: Spencer reageert op de kritiek in een blogbericht]
Een andere manier om modellen en waarnemingen te vergelijken is door te kijken naar trends. In het rapport A Sensitive Matter laten wij de volgende figuur zien afkomstig uit dit lezenswaardige blogbericht van McIntyre:
Welnu, speciaal voor Neven heb ik McIntyre gevraagd of hij deze figuur kan actualiseren. Hier is het resultaat. De actualisatie eindigt in september 2015 voor de waarnemingen, modellen tot eind 2015.
Als de twee extra jaren iets duidelijk maken, dan is het wel dat modeltrends en de waargenomen trend nog duidelijker niet met elkaar overeenkomen.
Hier is een andere figuur uit hetzelfde blogbericht van McIntyre. Deze is heel interessant omdat de recente waarnemingen richting de rode lijn (het modelgemiddelde) kruipt, door de huidige krachtige El Niño. Hieruit zou je kunnen concluderen dat modellen en waarnemingen ‘consistent’ zijn, zeker als je bedenkt dat rond het modelgemiddelde zich uiteraard een onzekerheidsrange bevindt. Als je echter trends vergelijkt dan valt de waarneming (ok zonder foutenrange) buiten vrijwel alle modeltrends inclusief onzekerheidsrange.
Hier is ook nog de geactualiseerde trend voor de troposfeer in de tropen. Zie voor verdere uitleg McIntyre’s blogbericht:
Grappig. Als ik naar de HADCRUT4-temperatuurreeks t/m september 2015 kijk, zie ik dat de wereldtemperatuur op dit moment zo’n 0,7 graden hoger ligt dan in 1979. Dat komt neer op een opwarming van ruim 0,194 graden per decennium. Dicht in de buurt van wat de modellen aangeven. Ik vrees dat die geactualiseerde figuur stopt bij januari 2015. Dat is niet nodig. De metingen van dit, en waarschijnlijk volgend jaar, zorgen dat het beeld heel anders wordt dan je hier voorspiegelt.
Ik heb deze grafiek, waar Spencer lage troposfeer tempertuur modeluitkomsten vergelijkt met satellietwarnemingen, geactualiseerd tot en met 2014.
In 1982 zou deze grafiek gewoon als een falsificatie van modellen zijn geaccepteerd. De vraag is waarom nu niet, en wat is er wel nodig voor een acceptable falsificatie? Wanneer is post-moderne wetenschap pseudowetenschap?
Ik heb je belangrijkste 3 woorden geaccentueerd: “Als je echter trends vergelijkt dan valt de waarneming (ok zonder foutenrange) buiten vrijwel alle modeltrends inclusief onzekerheidsrange.”
En de model spread is kleiner als de onzekerheid.
Ben benieuwd of de NNV hun volgende symposium een journalist laten praten over de fouten in Quantum Mechanica.
Dus Victor, jij gelooft dat de satteliettemperaturen met een random walk weer terug wandelen naar het ensemblegemiddelde van de CMIP suite, en dat de modellen geen warm bias hebben?
Je kent de von Neumann quote: “With four parameters I can fit an elephant, and with five I can make him wiggle his trunk”? De klimaatmodellen zijn niet meer dan een veredelde curve fit, die het laten afweten zodra de constrains worden los gelaten.
Wat is jouw falsificatiecriterium?
Of je nu figuur 1 en 2 neemt: statistisch gesproken zijn conclusies im de trant van A<B fout en is de figuur misleidend. Hij staat centraal in het Lewis&Crok pamflet, en Lewis weet wel iets van statistiek, dus … trek je conclusies. Waar zijn de foutmarges? Die worden niet aangegeven maar zijn in een vergelijking cruciaal (tellen grofweg een factor 1,4 mee). Waar is de correctie voor auto-correlatie? De onzekerheid van de trend, met name door autocorrelatie, is voor Hadcrut4 ongeveer 0.04 voor deze periode, maar de modelruns hebben een hogere interne autocorrelatie en daardoor een hogere onzekerheid wat betreft… Lees verder »
Beste Jan van Rongen, even inhoudelijk. Daar voel ik me prettiger bij en volgens mij geldt dat ook voor jou.
In een plot met tijdreeksen is geen correctie voor autocorrelatie nodig. Autocorrelatie heeft geen nadelige invloed op de zuiverheid van een trendschatting. Het heeft wel invloed op hoe de onzekerheid van een geschatte trend moet worden berekend. Ik neem aan dat je verlangt dat ergens de onzekerheid wordt weergegeven of vermeld. Of begrijp ik je verkeerd?
Nee, je begrijpt me goed, ik bedoel inderdaad dat auto-correlatie invloed heeft op de mate van onzekerheden niet op de inschatting van de trend. Wat Hadcrut betreft: de trend is 0.1618 +- 0.04 waarbij de onzekerheid is aangepast aan (een schatting van de) autocorrelatie. De onzekerheid wordt niet gegeven. Voor de boxplots vermoed ik dat er een mediaan van een groep runs van een bepaald model staat, dan is de horizontale streep de mediaan van de trend in die groep en het blokje het 50%-gebied zoals het standaard is bij een boxplot. Dat is geen onzekerheid maar een inzicht in… Lees verder »
Dank je wel, Marcel. Ik hoop dat je het hem eind 2016 nog een keer vraagt, want ik heb beide grafieken tot nu toe al in een mapje gestopt. Wel goed van McIntyre dat hij de geactualiseerde grafiek alvast wat opgehoogd heeft.
Dat de temperatuur momenteel piekt, heeft op de langere termijn nauwelijks betekenis daar een el Nino de oorzaak is. Erna zullen namelijk la Nina’s volgen en daalt de temperatuur weer. Per saldo resteert dan nauwelijks verandering (zie b.v. 1998 e.v. en 2010 e.v.). De trend blijft aldus gewoon ver beneden de (IPCC)modelsimulaties. Veel meer van belang is dat zonnecyclus 24 ten einde loopt. Dit zal de ontwikkeling in de komende 5 jaar wel fundamenteel beinvloeden. Ter illustratie: 1985/86 waren koud, 11 jaar later: 1997 was koud. 11 jaar later: 2008/9 waren koud. Nog weer 11 jaar later: 2019/20 zullen koud… Lees verder »
Per saldo resteert dan nauwelijks verandering Ja, precies, en aangezien de laatste 10-15 jaar (die begonnen met een super El Niño) gedomineerd werden door La Niña’s (zie ook ONI), was er dus eigenlijk ook geen echte pauze of hiatus, maar de gebruikelijke onderdrukking van de langetermijnsforcering van broeikasgassen door kortetermijns- of cyclische invloeden (La Niña’s dus, negatieve PDO, inactieve zon, verhoogde hoeveelheid aerosolen door vulkanen en industrie, temperaturen Noordpoolgebied niet goed in kaart gebracht, etc.). Dat gebeurt om de zoveel tijd, zie daarvoor ook deze animatie. We zijn het er dus over eens dat kortetermijnsinvloeden op de langere termijn elkaar… Lees verder »
10 a 15 jaar la Nina’s kan (per definitie) niet. Er is geen opwarming meer door een redelijk inactieve zon. Die is heel 2014 flink wat actiever geweest en als gevolg daarvan piekt 2015 (en wellicht 2016). Maar een kortdurende piek (al dan niet een record) is nog geen trend. De zon is trouwens in verhouding met b.v. de jaren 1795-1825 behoorlijk actief (toen maxima rond 50, C24 max. van 80). Dat geeft slechts een lichte afkoeling. Hoeveel wordt pas rond 2019 zichtbaar. ps in je grafiek is een duidelijke stagnatie te zien na 2000. En lineaire regressie is een… Lees verder »
@Wim van Hoorn
Er is geen opwarming meer door een redelijk inactieve zon.
Nee dus. Het is gewoon warmer geworden het afgelopen decennium. Niet alleen is de gemiddelde temperatuur van 2000-2009 hoger dan 1990-1999, maar tevens is de warmte-inhoud van de oceanen in het laatste decennium gestaag opgelopen. Dat laatste is dé indicator voor opwarming.
De opwarming na 1950 is alleen een beetje negatief beïnvloed door de zonneactiviteit, deze is na de jaren 1950 nl. een klein beetje afgenomen en toch is het sindsdien nogal wat warmer geworden hier op aarde.
Zie ook grafiek 2 en grafiek 4 in:
https://klimaatverandering.wordpress.com/2014/10/09/jazeker-hebben-wij-mensen-voor-opwarming-gezorgd/
Misschien helpt het om voor de ‘header’ “Modellen vs waarnemingen: trends”, ook de versie van Carl Mears (RSS) moeten meenemen:
http://www.remss.com/blog/recent-slowing-rise-global-temperatures
Aangezien deze alarmist-hoofdman veelvuldig de term “denialists” rondstrooit, moet zijn grafiek onder de link voor de alarmisten wel uiterst acceptabel zijn. De vraag rijst dan ook waarom het nagenoeg gelijkwaardige resultaat van Spencer en Christy zo ongeloofelijk onacceptable is met ruime verwijzing naar pek en veren.
Aangezien deze alarmist-hoofdman veelvuldig de term “denialists” rondstrooit, moet zijn grafiek onder de link voor de alarmisten wel uiterst acceptabel zijn. Maar waarom heeft deze alarmist-hoofdman de data dan niet gemanipuleerd? Want dat doen ze toch allemaal bij die andere datasets? De grafiek is ondertussen ook weer ruim een jaar oud, en het wordt interessant om te zien hoe het er volgend jaar uitziet. Het is sowieso interessant om te zien hoe RSS het doet omdat het steeds meer afwijkt van andere datasets (zelfs UAH). Maar goed, temperaturen meten met satellieten is dan ook enorm ingewikkeld vanwege sensor degradation en… Lees verder »
@Jos: ‘2000-2009 is hoger dan 1990-1999’. Logisch. De zon was tot circa 2003 actief en zakte daarna weg. Als gevolg daarvan steeg de temperatuur tot 2003.Daarna stagneerde ze.
‘De warmte-inhoud van de oceanen etc.. . ‘de indicator voor opwarming’. Nee, de echte indicator voor opwarming (door CO2) is de temperatuur van de troposfeer en die stagneert. Die warmte-inhoud is trouwens niet goed te meten (en de belangrijkste tijdreeks is buitengewoon kort). Wel bepaalde stromingen en die geven geen eenduidig beeld.
@wim van Hoorn – geen wetenschapper ontkent dat de warmte van de zon komt, maar geen wetenschapper zal erkennen dat de opwarming sinds 1880 dóór de zon komt. Het is grappig dat je dat hier loopt te beweren terwijl het daar hier helemaal niet over gaat en ook Marcel het daar niet over heeft. “.. steeg de temperatuur tot 20023. Daarna stagneerde ze.” Dat stijgen klopt, de stagnatie is aantoonbaar onjuist. De jaren 2005,2006,2007,2009, 2010, 2013, 2014, 2015 waren allemaal warmer dan 2003. 2012 was even warm als 2003. De trend in de periode 2000-2015 is volledig in lijn met… Lees verder »
jan, ik ben ook een wetenschapper (beta en gamma) en het is buitengewoon relevant voor wat marcel heeft geschreven. B.v. Bas van Geel is een vooraanstaande wetenschapper die de zon als bepalend ziet voor de temperatuur. Als we hadcrut4 (of de satellietreeksen) bekijken, dan is duidelijk dat de trend rond 2002/3 verandert. De toevalsfluctuaties daarna zijn irrelevant. Pas in 2014/5 zit er weer enige stijging in de temperatuur. Niet toevallig net na het tijdelijk actief worden van de zon. Al met al liggen alle temperaturen in de 21-ste eeuw ver onder de door het IPCC geprognosticeerde cijfers. Ik meen dat… Lees verder »
Het is mij nog steeds niet duidelijk wat er slecht is aan CO2 of een warmere Aarde. Het is mij ook nog steeds niet duidelijk wat die twee met elkaar te maken hebben.
Het enige wat ik zie zijn politice en wetenschappers die niet buiten de boot willen vallen om de macht en de euros onder elkaar te verdelen.
Laat de satellietreeksen er maar buiten: die gaan ergens begin 2000 voorgoed de mist in en zolang niet duidelijk is waardoor heeft m.i. niemand er meer wat aan. Valt gewoon na te rekenen – je kunt ze bijv. vergelijken met de metingen van weerballonnen zie RATPAC (Radiosonde Atmospheric Temperature Products for Accessing Climate) van NASA. Bas van Geel is m.i. geen vooraanstaand wetenschapper – gewoon één van de vele harde werkers op de universiteit die vooral doceren en weinig publiceren. Dat-ie de zon als bepalend ziet is bekend maar wordt door iedereen weggelachen. Zoals door Nico Schoonderwoerd in zijn verslag… Lees verder »
Beste Jan
best een stevige uitspraak dat niemand meer iets aan RSS en UAH hebben na 2000. Wat voor bewijzen heb je voor je stelling dat het in 2000 voorgoed de mist in gaat?
Marcel
‘wordt door iedereen weggelachen’. Moet dat een serieus argument voorstellen?
De jaren na 2003 zijn niet bijna allemaal warmer,integendeel ze fluctueren rond een nagenoeg horizontaal niveau, zie Hadcrut4, b.v. via deze link:
http://www.woodfortrees.org/plot/hadcrut4gl/from:1995/to:2015/mean:12
En 2015 laat ook weinig spectaculairs zien.
Al met al ligt de temperatuur over de hele periode 2000-2015 voortdurend ver onder de prognosecijfers van het IPCC.
Een beta vent plot een trend. http://www.woodfortrees.org/plot/hadcrut4gl/from:2003/to:2016/trend
Er zijn geen prognosecijfers van het IPCC. Dus dat klopt niet.
Beste Jan, je wel erg harde oordeel over de satellietreeksen wordt niet door iedereen gedragen. Laten we het er op houden dat ook daar geen consensus over is. Alle temperatuurreeksen hebben hun problemen. De laatste blog van Judith Curry gaat daar (deels) over. De zin: “Of zijn stelling is een verzinsel, of de rest van de sprekers is onderdeel van een complot” poneert overigens een valse tegenstelling, omdat die voorbijgaat aan de mogelijkheid dat de situatie met verschillende modellen (hypothesen) kan worden beschreven. Het daarachter liggende equifinaliteitsprincipe verdient mijns inziens veel meer onderkenning bij deze discussies. De suggestie van Bas… Lees verder »
wel, we geven hetzelfde beestje een andere naam: scenario- of model-uitkomsten. Trouwens, alle cijfers die vooruit ‘kijken’ vallen per definitie onder de term ‘pro-gnose’.
‘beta vent plot een trend’. Dat kan wel wat beter. Daarom dit:
http://www.woodfortrees.org/plot/hadcrut4gl/from:2002/to:2015/mean:12/scale:1/plot/hadcrut4gl/from:2002/to:2015/trend/plot/hadcrut4gl/from:2002/to:2014/trend
zoals je ziet fluctuaties rond een bij benadering horizontaal niveau en elk extra jaar kan een iets andere uitkomst geven. Dat noem ik geen duidelijke trend, als beta-vent.
Paul: waarom zet je vraagtekens bij de causaliteit? Is dat kort uit te leggen?
Wim, een statistische modellering stelt niet in staat om objectieve uitspraken over causaliteit te doen (uitzonderingen daargelaten, maar die vereisen een zeer strakke experimentele proefopzet).
@Wim van de Hoorn ‘ Een beta vent plot een trend die voldoende lengte kent’ Wat jouw selectie mooi laat zien is dat je gekozen lengte niet robuust genoeg is door die fluctuaties waar je het over hebt. Neem een periode die lang genoeg is, 20 jaar bijvoorbeeld. En laat gerust de data zien t/m oktober 2015….
@ paul, dat is wel een erg ‘puriteins’ standpunt.Als je op inhoudelijke gronden een causaliteit goed kan verdedigen, en dat is heel vaak het geval, is het ook valide. Je kunt op die manier b.v. de sterfte of de geboorte prima ‘verklaren’ d.m.v. (o.a. sociale) factoren. En zo ook de temperatuur door zonne-activiteit. @herman, ik heb een dataset gebruikt die meen ik up to date is. En 1 jaar doet er toe, maar 1 maand denk ik niet. Dat heeft veel te weinig gewicht. Ik zal de exercitie over een maand herhalen. Een periode van 20 jaar is momenteel juist… Lees verder »
Wim, wanneer is een standpunt ‘valide’? Zoals jij het omschrijft is het een subjectief oordeel, terwijl statistiek juist gericht is op objectivering van uitspraken (en het leveren van bijbehorende betrouwbaarheden van die uitspraken).
Maar met een statistisch model kun je niet vaststellen of een predictor causaal is of niet-causaal (toevallig), alleen of deze al of niet statistisch significant is (bij een bepaalde vooraf ingestelde betrouwbaarheid). Je kunt er vervolgens uiteraard (fysische of chemische) wetmatigheden bijhalen om het aannemelijker te maken dat het verband causaal is, maar het blijft nog steeds een werkhypothese. Je hebt nog niets bewezen.
@wim – ik noem dat ook niet duidelijk, net zo min dat ik 2003 een keerpunt of anderszins een bijzonder jaar vind. Jij was aan het chery-picken, weet je nog?
@Marcel – RATPAC geeft de globale temperaturen in diverse lagen van de troposfeer. RATPAC 800-300 millibar komt qua range goed overeen met TLT van RSS en UAH. Sorry, het was NOAA, niet NASA. ftp://ftp1.ncdc.noaa.gov/pub/data/ratpac/ De overeenstemming vanaf 1979 tot 2000 is buitengewoon sterk, daarna loopt het structurele verschil rap op tot -0.3 à -0.4. Even data downloaden en grafiekje maken!
paul: Strikt genomen heb je gelijk, maar theoretische onderbouwing noem ik niet subjectief. Meestal heb je niets anders. Je schaalt dan op naar zoiets als intersubjectiviteit. Als je onderzoek doet voor b.v scenario’s, dan is trouwens ‘bewijs’ niet je doel, maar bruikbare kennis waarmee je een model verbetert. Theorie versus praktijk.
@Jan: 2002 geen bijzonder jaar? Zie:
http://www.woodfortrees.org/plot/hadcrut4gl/from:1975/to:2015/mean:12/plot/hadcrut4gl/from:1975/to:2015/trend/mean:1/plot/hadcrut4gl/from:2002/to:2015/trend
kleinste kwadraten hoeven niet eens uitgerekend te worden, zo duidelijk is de trendbreuk.
Volgens Christy en Spencer komen sat data en balon data goed overeen. Volgens Jan van Rongen niet. Wie zou ik moeten geloven? Is er niet iets in de peer reviewed literatuur over te vinden?
@Wim van Hoorn, Heb je in de gaten dat je 10 maanden data weglaat? Wat is daar eigenlijk de reden van?
http://www.woodfortrees.org/plot/hadcrut4gl/from:1975/to:2016/mean:12/plot/hadcrut4gl/from:1975/to:2016/trend/mean:1/plot/hadcrut4gl/from:2002/to:2016/trend
inderdaad herman. Vanwege een triviale reden: we zitten nog in 2015, dus ik nam dat getal. Het nieuwe resultaat wordt iets anders, maar de trendbreuk in 2002 blijft overduidelijk. Wel wordt de helling van de regressie vanaf 2002 iets groter, maar het verschil met 1975-2002 blijft enorm en zal dat blijven, zelfs wanneer de temperatuur nog wat stijgt. Dat is voor de rest van 2015 en 2016 redelijk waarschijnlijk (opkomende El Nino), maar vanaf 2017 komen er La Nina’s en wordt de zonneactiviteit nog lager dan die nu al is. Dan is een (lichte) daling waarschijnlijker. ps de ‘goede’ grafiek… Lees verder »
sorry, er ontbrak een serie. Dit is de goede:
http://www.woodfortrees.org/plot/hadcrut4gl/from:1975/to:2016/mean:1/plot/hadcrut4gl/from:1975/to:2016/trend/mean:1/plot/hadcrut4gl/from:2002/to:2016/trend
Wim van Hoorn: “..2002 geen bijzonder jaar?” + “zo duidelijk is de trendbreuk”
Nonsens, er is helemaal geen ’trendbreuk’ vanaf 2002:
Met change point analysis is ook geen trendbreuk aan te tonen, zie Cahill et al.:
“CP regression analysis does not detect a significant change or‘pause’ in global warming trends since ∼1970.”
http://iopscience.iop.org/1748-9326/10/8/084002/article
De invloed van de zon op de opwarming na 1950 is op zijn best 0 en waarschijnlijk zelfs een afkoelende factor geweest.
de grafiek geeft geen nieuwe informatie. Cahill et al werken met jaardata en dan krijg je minder snel significante trendbreuken dan wanneer je met maanddata werkt. Met een 12-maal grotere n krijg je sneller significantie en komt 2002 bij Hadcrut4 tevoorschijn als trendbreuk. van 1880 tot 1910 heeft een lage zonne-activiteit voor afkoeling gezorgd. Verder was in de hele 20-ste eeuw de zon actief genoeg voor opwarming (in 1945-1963 gooiden bovengrondse kernproeven ‘roet in het eten’.) In 2002-2013 was de zon niet actief genoeg voor echte opwarming. In 2014 even wel en dat geeft een warme 2015 en wellicht vanwege… Lees verder »
@Wim van Hoorn – “Cahill et al werken met jaardata en dan krijg je minder snel significante trendbreuken dan wanneer je met maanddata werkt.” Nee, maandata bevatten meer “weer” dus een grotere onzekerheid in de trend. Extrapolatie van de trend over 1970-2001 met maanddata laat ook geen trendbreuk zien: Maar doe zelf de berekening Cahill et al over met maanddata en toon aan dat er wel een trendbreuk is, i.p.v. steeds je ongefundeerde mening verkondigen dat er wel een is. – “Verder was in de hele 20-ste eeuw de zon actief genoeg voor opwarming” Eveneens onzin. Wellicht speelt de zon… Lees verder »
Pfffffffffff. Ik sluit mij aan bij de suggestie van Jos Hagelaars: Wim van Hoorn laat maar zien : ” doe zelf de berekening Cahill et al over met maanddata en toon aan dat er wel een trendbreuk is, i.p.v. steeds je ongefundeerde mening verkondigen dat er wel een is.”
Overigens wil ik hier niet mee suggereren dat de trendbreuk analyse van Cahill et al zaligmakend is. Een trendbreuk in de jaren vijftig is anders dan nu. Een hoogspring record op Aarde is van een andere orde dan op de Maan.
Heren, ik zou weer even terug willen naar de basis. Modellen moeten de waarnemingen volgen in het verleden en het heden. Dat kan perfect met het spelen van parameters. Daarna moet de toekomst voorspeld worden. Hier is een interessant artikel dat de (on)mogelijkheden beschrijft waar de modellen mee te maken hebben: http://wattsupwiththat.com/2015/11/08/inside-the-climate-computer-models/ . Blijkbaar gaan de modellen nog steeds uit van het huidige weer en doen dan weersvoorspellingen voor elk grid op aarde. Daar zijn dan de grootste computers voor nodig en als het resultaat niet goed uitkomt, wordt het model iets veranderd en op die manier is de uiteindelijke… Lees verder »
@Anton: een prima punt. @Jos, herman: Ik en mijn laptopje hebben een beter idee: een universitaire vakgroep gaat een studie conform Cahill et al. doen. Jos: De grafiek biedt niets nieuws. 2001 in de titel moet neem ik aan 2014 of 2015 zijn? Verder: een negatieve correlatie zegt op zich weinig over de inhoudelijke relatie tussen twee verschijnselen.Neem v1= aantal gekochte CD’s en de reeks daalt voortdurend, maar wordt niet nul. V2=CD’s in bezit. Dit is een stijgende reeks. De correlatie tussen v1 en v2 is negatief. Niemand zal echter beweren dat v1 en v2 niets met elkaar te maken… Lees verder »
Jan,
Hoe kan je RATPAC vergelijken met satelliet data. Alle weerballonnen worden boven land losgelaten. Een satelliet meet 70% boven zee en 30% boven land. Temperatuur boven land is harder gestegen dan boven zee. Alle temperatuur reeksen hebben last van hun eigen tekortkomingen. Dus jouw argument om een reeks te verwerpen is ook een vorm van kersenplukken.
nog even over de trendbreuk 2002: de vraag is niet OF die er is, maar bij welk SIGNIFICANTIENIVEAU! Niet bij 95%, maar waarschijnlijk wel bij een lager niveau. 95% betekent dat er minder dan 5% kans is dat er geen trendbreuk is. 1910, 1940 en 1975 voldoen daaraan. 2002 niet, maar de kans is waarschijnlijk veel groter dan 50% dat zo’n breuk er in werkelijkheid wel is.
Wim, ik zie de trendbreuk bij HadCrut3gl unadjusted tussen 2004 en 2005:
http://www.woodfortrees.org/graph/hadcrut3gl/from:1979/to:2004.6/trend/plot/hadcrut3gl/from:2004.6/to:2014/trend/plot/hadcrut3gl/from:1979/mean:12
dat lijkt me gezien jouw grafiek iets te laat. 2002/2003 lijkt me een betere schatting. Duidelijk is in ieder geval dat er geen flinke stijgende trend meer is zoals in 1975-2002.