Ik reageer in etappes op de constructieve reactie van Gerbrand Komen op mijn boek. Deel 1 is hier te lezen, vandaag deel 2. Als citaat eerst een fragment van Komen, gevolgd door mijn reactie. Vandaag gaat de discussie over het gebruik van het woord ‘bewijs’ in mijn boek. Komen stelt dat het IPCC niet spreekt over ‘bewijs’ en dat ik het daarom ook niet had moeten doen. Het IPCC blijkt echter veelvuldig de term ‘evidence’ te gebruiken, waardoor het niet vreemd is dat gebruikers van de rapporten dit overnemen.
Komen schreef dit:
Bewijzen (blz 111)
Er wordt nog wel eens gevraagd naar een hard bewijs voor de menselijke invloed op het klimaat. Welnu, dat is er niet, en het zal er ook wel nooit komen. In paragraaf ‘Bewijzen’ gaat Crok in op de vraag in hoeverre je de recente klimaatverandering kunt toeschrijven aan de mens. Hij geeft een correcte beschrijving van de stand van zaken, ongeveer zoals ik die zelf de afgelopen 10 jaar gepresenteerd heb. Toch heb ik het gevoeld dat hij de essentie mist door het gebruik van het woord ‘bewijs’.
Er zijn drie redenen die er toe leiden dat een hard bewijs onmogelijk is: 1. het (filosofische) probleem van de inductie; 2. de complexiteit van het klimaatsysteem; en 3. de onmogelijkheid om achteraf te meten hoe het geweest is. En daarom vermijd ik het woord bewijs. Het IPCC doet dat ook, en gebruikt het begrip attributie. Het is ontzettend jammer dat Crok daar niet op in gaat. Immers, veel mensen hebben nog een verouderd begrip van de wetenschap, en ze hebben geen notie van wat de moderne wetenschappelijke studie van complexe systemen inhoudt. Verheldering op dit punt lijkt me maatschappelijk van grote waarde. Juist op dit punt liggen er kansen voor een wetenschapsjournalist.
‘Proof’ of ‘evidence’
Ik heb als plaatje boven dit bericht een stempel gezet met daarop het woord ‘evidence’. De Nederlandse vertaling van het woord ‘evidence’ is uiteraard ‘bewijs’. Maar er bestaat ook zoiets als het Engelse woord ‘proof’ wat eveneens ‘bewijs’ betekent. Enig zoeken op het web maakt duidelijk dat proof veel sterker bewijs is dan evidence. Ik denk dat Komen hier duidelijk wil maken dat er wat hem betreft geen ‘scientific proof’ is voor de rol van CO2 en hij voegt er zelfs aan toe dat een dergelijk bewijs er ook wel nooit zal komen.
Ik zal eerlijk bekennen dat ik voor de passage op blz. 111 en volgende niet eindeloos lang heb nagedacht over het gebruik van het woord bewijs. Uiteraard ben ik me ervan bewust dat het IPCC de termen detectie en attributie gebruikt en ik denk dat het zeker een nuttige toevoeging was geweest om dat er hier ergens aan toe te voegen. Maar het gaat in het klimaatdebat natuurlijk ook over de interpretatie. Als het IPCC schrijft ‘Most of the observed increase in global average temperatures since the mid-20th century is very likely due to the observed increase in anthropogenic greenhouse gas concentrations.’ dan interpreteert een gemiddelde lezer dat als ‘bewijs’ voor de rol van CO2 en andere broeikasgassen.
Hoe gaat het IPCC om met het woord evidence? In het derde rapport in 2001 schreef IPCC:
An increasing body of observations gives a collective picture of a warming world and other changes in the climate system… There is new and stronger evidence that most of the warming observed over the last 50 years is attributable to human activities.
Andere partijen
Laten we eens kijken hoe andere afnemers van het IPCC-rapport, in dit geval AR4, het verwoorden. Hier de AAAS:
As the world’s largest general scientific society, the American Association for the Advancement of Science adopted an official statement on climate change in 2006:
The scientific evidence is clear: global climate change caused by human activities is occurring now, and it is a growing threat to society….The pace of change and the evidence of harm have increased markedly over the last five years. The time to control greenhouse gas emissions is now.
En hier de American Physical Society:
In November 2007, the American Physical Society (APS) adopted an official statement on climate change:
Emissions of greenhouse gases from human activities are changing the atmosphere in ways that affect the Earth’s climate. Greenhouse gases include carbon dioxide as well as methane, nitrous oxide and other gases. They are emitted from fossil fuel combustion and a range of industrial and agricultural processes.
The evidence is incontrovertible: Global warming is occurring. If no mitigating actions are taken, significant disruptions in the Earth’s physical and ecological systems, social systems, security and human health are likely to occur. We must reduce emissions of greenhouse gases beginning now.
De European Science Foundation:
In 2007, the European Science Foundation issued a Position Paper on climate change:
There is now convincing evidence that since the industrial revolution, human activities, resulting in increasing concentrations of greenhouse gases have become a major agent of climate change. These greenhouse gases affect the global climate by retaining heat in the troposphere, thus raising the average temperature of the planet and altering global atmospheric circulation and precipitation patterns.
AR4
Terug naar AR4. In de Summary for Policy Makers (SPM) is het IPCC terughoudend geweest met de term evidence. Maar in het IPCC Synthesis Report van AR4 (2007) las ik dit:
Taken together with evidence of significant anthropogenic warming over the past 50 years averaged over each continent (except Antarctica), it is likely that anthropogenic warming over the last three decades has had a discernible influence on many natural systems. {WGI 3.2, 9.4, SPM; WGII 1.4, SPM} (pag 41 Synthesis Report)
Ik heb opnieuw hoofdstuk negen van Werkgroep 1 van AR4 erop na geslagen, het belangrijkste hoofdstuk dat inderdaad de term attributie in de titel heeft: Understanding and Attributing Climate Change. In het hoofdstuk wordt de term ‘evidence’ maar liefst 129 keer gebruikt. De term ‘proof’ overigens nul keer.
De executive summary begint als volgt:
Evidence of the effect of external influences on the climate system has continued to accumulate since the Third Assessment Report (TAR). The evidence now available is substantially stronger and is based on analyses of widespread temperature increases throughout the climate system and changes in other climate variables.
En in dezelfde samenvatting:
The ability of coupled climate models to simulate the temperature evolution on continental scales and the detection of anthropogenic effects on each of six continents provides stronger evidence of human influence on the global climate than was available at the time of the TAR.
Deze passage verwijst zelfs direct naar het soort ‘bewijs’ waar ik het op blz. 112 over heb, namelijk het feit dat modellen de recente opwarming alleen kunnen verklaren met een fikse opwarming door broeikasgassen.
Attributie en bewijs
Voor de goede orde, de termen ‘attribution’ en ‘attributing’ tezamen komen nog vaker voor in H9 dan de term ‘evidence’, maar gegeven het veelvuldig gebruik van de term ‘evidence’ is het toch niet vreemd dat we in het Nederlands spreken van ‘bewijs’.
Komen schreef in zijn reactie op mijn boek:
En daarom vermijd ik het woord bewijs. Het IPCC doet dat ook, en gebruikt het begrip attributie.
Wellicht was dit wishful thinking van Komen. Het IPCC gebruikt inderdaad het woord ‘attributie’ maar bijna net zo vaak de term ‘bewijs’. Het is dus geen wonder dat ook afnemers van het IPCC-rapport spreken over ‘bewijs’. Nu we zo discussiëren over deze kwestie ben ik geneigd Komen gelijk te geven dat het IPCC niet bedoelt ‘proof’. IPCC schrijft dat ook nergens. Maar de enige goede vertaling van ‘evidence’ is ‘bewijs’ en IPCC grossiert in het gebruik van deze term en het is dus niet vreemd dat de hele wereld ervan uitgaat dat het IPCC heeft ‘bewezen’ dat de recente opwarming door broeikasgassen veroorzaakt is.
De vraag is nu of Komen het veelvuldig gebruik van het woord ‘evidence’ afkeurt? Hij verwijt mij dat ik de essentie mis door gebruik van het woord ‘bewijs’, maar wat kan ik daar aan doen als het IPCC de betreffende term 129 keer gebruikt in het hoofdstuk dat over attributie gaat? Hij schrijft ook ‘Verheldering op dit punt lijkt me maatschappelijk van grote waarde.’ Dat lijkt me ook, maar ik vind dat we dan beter bij het IPCC-rapport zelf kunnen beginnen dan bij mijn boek. Mijn boek is immers geen internationale ‘bijbel voor klimaatbeleid’ en het IPCC-rapport wel.
Ik denk dat het dus hoog tijd wordt om de bal terug te kaatsen naar Komen. Wellicht kan hij een gastblog schrijven over deze belangrijke kwestie.
Toch ben ik van mening
Tenslotte, de opmerking van Komen ‘Welnu, dat [hard bewijs] is er niet, en het zal er ook wel nooit komen.’ is behoorlijk interessant. Op heel principiële gronden heeft hij natuurlijk gelijk, een bewijs à la F = m * a zit er bij klimaat uiteraard nooit in. Maar ik vraag me toch af wat het effect zou zijn op de publieke perceptie als iedere voorstander van (verregaand) klimaatbeleid (wat doorgaans betekent drastisch CO2 reduceren) voortaan standaard aan het begin van zijn/haar betoog zou zeggen ‘Welnu, er is geen hard bewijs voor de menselijke invloed op het klimaat en dat bewijs zal er ook wel nooit komen, maar toch ben ik van mening dat we etc.’
Maar de enige goede vertaling van ‘evidence’ is ‘bewijs’ Dit ben ik als vertaler niet helemaal met je eens, Marcel. Mijn Engels-Nederlandse woordenboek van Van Dale geeft aan: 1) aanduiding spoor, teken 2) (ook juridisch) bewijs bewijsstuk / materiaal / plaats Het eerste waar ik aan dacht bij het lezen van bovenstaande, was ‘aanwijzingen’, of ‘bewijsmateriaal’. Maar het is een ietwat verwarrende taalkwestie die niet 1-2-3 voor de hand ligt. En wat ook waar is, is dat ook als je het heel goed verwoordt, dat er dan toch mensen/milieuorganisaties/politici zullen zeggen dat er sprake van (onomstotelijk) bewijs is. Dat kun… Lees verder »
Marcel, even off-topic: Elke keer als ik op deze site kom, krijg ik foutmeldingen (eerst iets met Java, en dan met een Windows Script Host of zo). Misschien ben ik de enige.
Ik bevestig het probleem dat Neven aangeeft. Vanaf vandaag krijgt men een foutmelding, althans de vraag wordt gesteld om een update van Java te laden. Voorlopig doe ik dat niet, omdat mijn computer automatisch Java elke dag update. Marcel??
ik had het vandaag ook voor het eerst; ben echt een leek op dit gebied, maar als het probleem zich blijft voordoen zal ik maandag eens wat rondvragen wat eraan te doen is. Zijn er lezers die een suggestie hebben?
Marcel
Neven, het is zeker een subtiele taalkwestie. Het lijkt me ook een aardige vraag voor iemand als Jeroen van der Sluijs, ik zal hem eens polsen.
Marcel
@marcel
Verhelderende analyse! Ik heb zelf evidence altijd vertaald met aanwijzingen. Maar het is me nu duidelijk dat het onderscheid tussen aanwijzingen en bewijs subtiel is, en dat dit daardoor een bron van veel verwarring is.
Oxford Dictionary:
Proof: evidence (in general), or a particular piece of evidence that is sufficient to show that something is a fact.
Evidence: Anything that gives reason for believing, that makes clear or proves something.
@Gerbrand Komen “Immers, veel mensen hebben nog een verouderd begrip van de wetenschap, en ze hebben geen notie van wat de moderne wetenschappelijke studie van complexe systemen inhoudt. Verheldering op dit punt lijkt me maatschappelijk van grote waarde. Juist op dit punt liggen er kansen voor een wetenschapsjournalist.” Me dunkt dat daar kansen voor wetenschapsjournalisten liggen, want dat is precies de kritiek die Marcel op het IPCC levert. Zij geven alles behalve een vehelderend beeld van de huidige klimaatwetenschap. Terwijl het IPCC zich ten doel stelt: http://www.ipcc.ch/organization/organization.shtml “It was established by the United Nations Environment Programme (UNEP) and the World… Lees verder »
“betaald uit publieke middelen…” moet dat zijn uiteraard!
Marcel, De vertaling van het Engelstalige ‘evidence’ als ‘bewijs’ is onjuist, indien deze term gebruikt wordt in een (natuur)wetenschappelijke context. De juiste vertaling van ‘evidence’ is dan ‘bewijsmateriaal’. In een natuurwetenschappelijke of wiskundige context staat het Engelstalige ‘proof‘ gelijk aan het Nederlandstalige ‘bewijs’. Overigens is het nuttig te bedenken dat er voor geen enkele natuurwetenschappelijke theorie ‘proof’ bestaat, alleen (op z’n best) ‘evidence’. In de natuurwetenschap komt ‘evidence’ overeen met het ontbreken van falsificatie van een falsifieerbare theorie, na toetsing van de uitspraken van de theorie aan metingen en aan waarnemingen. Er treedt nogal eens verwarring op doordat men leentjebuur… Lees verder »