Science in transition

Vier Nederlandse onderzoekers (Huub Dijstelbloem, Frank Miedema, Frank Huisman, Wijnand Mijnhardt) hebben met de website Science in Transition hun nek uitgestoken. Ze “klappen uit de school” en stellen onomwonden dat de wetenschap niet goed functioneert. Ik juich hun initiatief toe en vind het ook lovenswaardig dat de KNAW morgen en overmorgen hun deuren open zet voor een congres over dit onderwerp.

De vier hebben een position paper geschreven van maar liefst 40 bladzijden getiteld Waarom de wetenschap niet werkt zoals het moet, en wat daaraan te doen is. Hierin doen ze een oprechte poging om de tekortkomingen van het moderne wetenschapsbedrijf bloot te leggen. Ze sparen zichzelf daarbij niet:

En hoe staat het met de wetenschapsbeoefening zelf? Is de wetenschap de afgelopen jaren niet in steeds onrustiger vaarwater gekomen door kwesties als climategate, de mislukte vaccinatiecampagne tegen HPV, aswolken boven IJsland, vermeende belangenverstrengeling in de advisering over de aanschaf van vaccins tegen de Mexicaanse griep (Nieuwe Influenza A) en natuurlijk de spraakmakende fraudegevallen van de laatste tijd. Besteden we aan de problemen wel genoeg aandacht? Bepaalde aspecten (fraude, plagiaat) zijn evident fout – daarover is iedereen het eens. Daar zijn ook goede rapporten over geschreven. Maar daarnaast zijn er nog vele kwesties die niet direct “wit” of “zwart” zijn te noemen maar “grijs”: het gaat niet direct fout maar er wringt iets. Wanneer we bereid zijn goed te kijken, domineren deze grijstinten echter wel.

Met deze visie ben ik het helemaal eens. Fraudegevallen krijgen logischerwijs veel aandacht maar vormen het topje van de ijsberg. Dat leidt af van de onderliggende veel belangrijkere problematiek, namelijk dat de wetenschap door allerlei redenen aan betrouwbaarheid in boet. Daar ligt vanuit het klimaatdebat mijn grootste zorg: dat ondanks (of juist dankzij!) miljarden aan onderzoeksgelden de wetenschap niet in staat is een eerlijk beeld te schetsen van de staat van het klimaat. Wel opvallend dat “climategate” als eerste genoemd wordt, hoewel geen van de betrokkenen dicht op het klimaatdebat staat.

De zo vaak geroemde “zelfreinigende werking” van de wetenschap wordt niet expliciet genoemd hoewel er in andere bewoordingen wel naar gehint wordt. Dat is mijn tweede grote zorg: die zelfreinigende werking is er uiteindelijk wel, maar op tijdschalen die onverantwoord lang zijn. Dikwijls moet de heersende elite eerst met pensioen of zelfs overlijden voordat er een nieuwe wind mogelijk is. In het klimaatdebat kan het hier ook wel eens op uitdraaien. Het enige wat het proces kan versnellen is dat de stagnatie van de opwarming de komende tien tot twintig jaar verder door zet.

De position paper stipt heel veel verschillende onderwerpen aan, die alle betrekking hebben op het functioneren van de (Nederlandse) universitaire wereld (zowel onderzoek als onderwijs) en op het eind hinten de auteurs dat ze dat aspect wellicht nog wel belangrijker vinden:

De perverse financieringsprikkels die de overheid ter verhoging van de efficiency van de universiteit heeft ingesteld hebben inderdaad de schadelijke effecten teweeggebracht waarvoor bij de introductie ervan al werd gewaarschuwd. We staan op een driesprong: de rijksbijdrage moet omhoog, het collegegeld moet fors stijgen of er dient bij gelijkblijvende overheidsinspanning een numerus fixus te worden ingesteld. Afwachten kan niet meer.

De initiatiefnemers krijgen terecht veel aandacht in de media. NRC kopte zaterdag in haar wetenschapskatern:

Wetenschap in crisis
Het systeem van wetenschap is dolgedraaid. Het roer moet om, vinden de rebellen van het gezelschap Science in Transition

Maar de vier realiseren zich ook dat we pas aan het begin staan. Wat dat betreft maken ze het tweede deel van hun titel (en wat daaraan te doen is) niet waar. Zoals ze zelf schrijven:

Ook nu staan we weer aan de vooravond van een grote verandering. In het voorgaande hebben we geprobeerd de problemen in kaart te brengen die om een oplossing vragen. Daarmee hebben we nog geen blauwdruk geleverd voor een nieuwe en meer duurzame universiteit. Wel hopen we meer dan voldoende materiaal te hebben aangedragen om een vruchtbare discussie over de toekomst te beginnen.

Ik ga morgen naar het congres en zal me melden als er iets interessants te zeggen valt.